Lichaamswerk: Haptonomie

Han Luyckx (50) studeerde fysiotherapie, bewegingswetenschappen, haptonomie en haptotherapie. Zijn behandelruimte in een oud nonnenklooster heeft een prettige sfeer en ademt rust. Han is ook meditatieleraar, en blijkt verrassend ooit vanuit zen naar haptotherapie te zijn doorgestroomd.

Waarvoor ga ik naar een haptotherapeut?

Voor van alles: stress, oververmoeidheid, leren omgaan met angsten en heftige emoties. Psychosomatische of relationele problemen. Haptotherapie is ervaringsgericht: het gaat eerst om de gevoelservaring, daarna komen de woorden. We zien het lichaam als gevoelsdrager. Veel klachten worden veroorzaakt door spanning en spanning is niet los te zien van emotie.

De essentie van de therapie is dat iemand krijgt wat hij nodig heeft. Dat is elke keer weer heel anders en persoonlijk.

Yoga? Geweldig! Ik ga niet vaak meer naar les, maar ik doe wel elke dag yoga en mediteer. Net als bij haptonomie en haptotherapie, werkt yoga voortdurend met spanning.

Zelf kwam ik bij yoga veel emoties tegen: verdriet, maar ook woede. Ik verbaas me weleens dat er bij yogalessen niet meer loskomt. Ik denk dat yogaleraren daar veel meer mee kunnen doen. Door bijvoorbeeld meer tijd te nemen voor de Savasana. Dan heeft het lichaam tijd om losgekomen spanningen te verwerken. Dan gebeurt er écht iets!

Zen?

Daar heb ik veel van geleerd. In het begin zat ik tijdens een meditatieweekend voor psychotherapeuten naast een man die het enorm goed deed, vond ik. Ik had overal pijn en moeite met stilzitten, maar hij verroerde geen vin. De dag erna kwam de Japanse meester langs, een klein mannetje met een enorme presentie. Hij keek naar mijn buurman met de perfecte houding en zei: ‘You’re not a samurai, you’re here to be vulnerable.’. Toen zag ik in dat ik niet perfect hoefde te zijn, een enorme eyeopener. Mediteren zegt: het is al perfect zoals het is. De vaste structuur van zen is fijn, de houding is voorgeschreven. Maar binnen de houding ben je vrij, dan kun je ervaren wat je ervaart. Binnen de structuur kun je de diepte in. Maar structuur wordt vaak een doel en niet het middel, dat zag ik bijvoorbeeld bij hot yoga. Het gevaar van yoga en meditatie in groepen is dat er weinig gebeurt. Het gaat snel en vaak over de vorm, en niet over waar die vorm uit is ontstaan.

Wat is de oplossing?

Yogaleraren kunnen aangeven dat je de oefening die het meest nodig hebt thuis elke dag in je eigen tempo oefent. Er zit een gigantische kracht in de herhaling van yoga, er brokkelt een muur af. Je tackelt je `spanning en weerstand. Achter die weerstand zit van alles: verdrongen emoties als eenzaamheid, woede. Juist als je een dag geen zin hebt, is het goed wel te oefenen. Je tackelt daarmee de weerstand. Je komt in de diepte vreugde tegen, maar ook je pijn. Die hoef je niet uit de weg te gaan. Daarvoor is dagelijkse oefening gigantisch belangrijk.

Yoga en meditatie zijn beide belangrijk. Meditatie is het bewonen van je huis en yoga is als het schoonmaken van je huis. Met yoga open je deuren.

Ik zie mezelf als gids en wijs mensen de weg naar zichzelf, terug naar huis. Als therapeut leer ik mensen dat huis beter te bewonen. Door steeds weer te oefenen, kom je meer en meer thuis bij jezelf. Iedere keer weer opnieuw, altijd fris en nieuw: het is nooit af. Of zoals Shunryu Suzuki zegt: ‘Zen mind, beginners mind.’ Prachtige titel, ik wou dat ik die had bedacht: steeds ben je weer kwetsbaar.

Haptotherapie vs. psychotherapie en mindfulness?

Mindfulness zegt dat lichaam en geest samengaan, dat is waar wij al jaren mee werken. Jammer genoeg heeft haptotherapie zichzelf niet zo goed verkocht als merk. Psychiaters die ook met het lichaam werken, sturen mensen naar mindfulness of werken er zelf mee. Het nadeel is dat een jaartje mindfulness niet altijd genoeg bezinkt. Het is niet iets wat je snel leert, er is geen quick fix.

Het gaat in de haptonomie iedere keer weer over de samenhang tussen lichaam en geest. Ben je je bewust van je gevoelens en kun je die dan ook verwoorden? Die woorden zijn ook belangrijk. (Eerlijk.) Wij beweren eigenlijk iets wat we niet helemaal waar kunnen maken. Grotere spanningsklachten en diepere onzekerheid vinden vaak hun oorsprong in de fase van 0-4 jaar, de preverbale periode, die staat voor veiligheid en zíjn.

Wij zeggen dat we die veiligheid terug kunnen brengen, maar dat doe je niet zo maar even. Dat kost veel tijd en oefening. Yoga en meditatie zijn daarvoor bij uitstek geschikt. Met denken kom je nooit bij die diepere lagen, het staat dat contact juist in de weg.

Op je website noem je het contact maken tussen lichaam en gevoel het innerlijke kompas. Hoe ontdek je dat?

Je innerlijke kompas is de meester in jezelf, het steeds dieper thuiskomen in jezelf: van het fysieke lichaam naar het emotionele/stemmingslichaam, en vandaar naar het zíjn en de ziel. En uiteindelijk in de richting van de mystieke ervaring. Dat is niet zo mysterieus als het klinkt: het is in feite de heel concrete ervaring van het volledig vrije kind in je. Een baby is één, is al ‘heel’, dat is mystiek. Door oefening raak je steeds meer spanning en weerstand (blokkades) kwijt, laat je conditioneringen los en je wordt weer het kind dat je was: vrij en onbekommerd.

Voor alle haptotherapeuten is het basis-bodemgebied rond de navel, het zwaartepunt van je lichaam, een belangrijk begrip. Als je leeft vanuit dit gebied (ook hara of tweede chakra genoemd), dan functioneer je als een soort tuimelaar. Gegrondvest vanuit de lage buik, komt de tuimelaar altijd weer terug in balans. Als therapeut kun je iemand helpen om die basis te ervaren. Maar ook dit is een proces, van kleine ervaringen naar steeds ruimer en groter.

Lukt het bij iedereen, dat herinneren open te zetten?

Er gebeurt altijd wel wat, soms lijkt het enorm, maar daar vergis je je weleens in: mensen schrikken soms van wat ze in zichzelf tegenkomen en komen dan niet meer terug. Aan de andere kant maken mensen in korte tijd een enorme transformatie door. Soms verwijs ik mensen door, of adviseer medicatie. Ik ben niet voor medicijnen, maar die zijn soms nodig, alles heeft zijn waarde. De essentie van de therapie is iedere keer: wát heb jij op dit moment van je leven nodig?

Veel therapeuten zijn therapeut geworden omdat ze zelf ook iets moesten bijstellen en jij?

Bij mij ook, natuurlijk! Ik was jarenlang on the run en niet thuis. Ook tijdens mijn studie. Reizen, feesten, ik ging veel uit. Het was een heel heftige tijd, maar ik kwam erachter dat daar een enorme onrust onder lag.

Heb je er weleens de brui aan willen geven?

Nee… O ja, toch wel! Tijdens de opleiding: ruim tien jaar geleden heb ik een jaar in het onderwijs gezeten. Ik was te veel bezig een ‘goede therapeut’ te worden en verloor mijn plezier in het werk. Ik werd zij-instromer, gaf groep vijf en zes les en deed de pabo ernaast. Toen dacht ik na een jaar, ik wil toch echt therapeut worden!

Dromen, plannen?

Ja. Ik ben begonnen aan een nieuw boek, over ruimte maken in je lichaam en geest. Informatie kwijtraken en leeg worden door yoga en meditatie versus de informatiestroom in jezelf op gang brengen en door creatieve schrijfoefeningen. Ook hier pleit ik er overigens voor om de oefeningen dagelijks te doen.

Last but not least, zelf al een beetje verlicht?

Nou nee. Ik heb in de loop van 25 jaar oefenen wel twee voor mij heel indrukwekkende verlichtingservaringen gehad. Maar zelfs dan haalt het ego en het dagelijkse bestaan je vanzelf weer in. Mijn Japanse meester zei ooit: voor de verlichting doe je je dagelijkse oefeningen en na de verlichting doe je ze gewoon weer.

Oefeningen met voelen en aarden.

1a) Ik ga staan met gesloten ogen en geef aan wat ik ervaar. Waar beweegt mijn lichaam naar toe? Zijn er onplezierige gevoelens?

1b) Ik loop met gesloten ogen over twee evenwijdige dunne koorden. Voelen en tasten met blote voeten. Daarna terug naar de plek waar ik stond. Ik merk dat er meer balans is en de klacht met de helft verminderd is.

2) Ik sta, Han legt een hand op mijn onderrug, we voelen wat er gebeurt. Het kost een beetje moeite geconcentreerd te blijven op de hand. Hij vraagt te vertellen hoe het voelt. Het lukt steeds beter naar de hand toe te voelen en contact te maken.

Dit interview verscheen in de Yoga International van september/oktober 2016.