Verhalen

“Wat lijkt het me heerlijk als je je gedachten en gevoelens zo goed kunt verwoorden als jij,” verzucht mijn vriendin. Ze heeft een punt; ik zit niet snel om woorden verlegen en dat is in onze maatschappij – waarin communicatie een hoofdrol speelt – erg handig. Met de juiste woorden is een dreigend conflict vaak nog wel af te wenden, kun je wrijving en irritaties voorkomen of oplossen en zijn stroeve situaties weer vlot te trekken. Woorden kunnen zelfs helpen om taboes te beslechten; iets wat bespreekbaar wordt gemaakt, komt immers vanzelf uit de schaduw van de schimmigheid vandaan en blijkt dan vaak lang niet meer zo angstaanjagend.  

Daarnaast is het fijn voor mezelf dat ik me over het algemeen goed kan uitdrukken; het maakt het voor andere mensen makkelijker om te begrijpen wat er in mij omgaat. Ik voel me gehoord, letterlijk en figuurlijk. Als anderen zich dan ook nog herkennen in de gevoelens die ik beschrijf, maakt dat het gevoel van verbondenheid alleen maar groter. Misschien is het zelfs een gevoel van erkenning; door mijn verhalen doe ik er toe. En dat geldt niet alleen voor mij; voor veel mensen zijn de verhalen die ze over zichzelf en hun leven vertellen hun grootste houvast.

En daar zit meteen de valkuil. Want woorden en verhalen mogen dan een belangrijk onderdeel van ons leven vormen, tegelijkertijd zijn het ‘maar’ woorden en verhalen. Het is niet dé werkelijkheid, slechts een schematische weergave ervan. Hoe welbespraakt je ook bent, je woordenschat zal nooit toereikend zijn om de volledige werkelijkheid te omvatten, al was het maar omdat je die werkelijkheid nooit in haar volledigheid kunt zien. Vergelijk het met een plattegrond van een bepaald gebied; hoe uitgebreid en gedetailleerd die plattegrond ook is, als je eenmaal in het betreffende gebied loopt, zie je altijd details die niet op de kaart terug te vinden zijn.

‘De kaart is niet het gebied,’ heb ik eens een wijs iemand horen zeggen. En dat is precies hoe het is; een plattegrond met de belangrijkste wegen is hartstikke handig, net zoals woorden en verhalen handig zijn in het dagelijks leven. Ze geven houvast. Het wordt echter lastig als je teveel in je eigen verhalen gaat geloven. ‘Ik heb parkinson, dus ik ben zielig’ is bijvoorbeeld zo’n verhaal. Of: ‘Ik ben nu eenmaal onhandig, dus dat kan ik nooit’. ‘Ik verdien veel geld, dus ik ben succesvol’, ‘Als mijn ouders maar liefdevoller waren geweest, was ik wel gelukkiger geweest’; let er maar eens op hoeveel verhalen je jezelf en anderen vertelt.

Ik daag je uit om al die verhalen eens iets minder serieus te nemen. Om te onderzoeken wanneer een verhaal je eigenlijk in de weg staat en je belemmert om te zijn wie je zou willen zijn. Hoe wáár is het wat je jezelf vertelt? Zitten er misschien meer kanten aan? Kan het hele verhaal wellicht op de schop? Soms houden verhalen je namelijk gevangen; ‘The prison is in your mind,’ zoals Holocaust-overlevende Edith Eger zegt. Als je dat eenmaal ziet, is de weg naar vrijheid binnen handbereik. En daar heb je geen plattegrond voor nodig.